Ebeveynler çocuklarını gerek fiziksel gerek psikolojik tehlikelerden koruma eğilimindedir. Çocuklarının iyi bir çevrede yetişmesi için çabalayan ebeveynler bu tehlikelere karşı her zaman hazırlıklıdır. Her ne kadar bu korumacı tavırlar faydalı olsa da bazı ebeveynler işi biraz abartıp tehlike ihtimalini bile ortadan kaldırmak için aşırı derecede koruyuculuk gösteriyor olabilir. Peki ebeveynlerin olabilecek tüm olumsuz senaryolardan korumak için çocuklarının hayatına bir çerçeve çizmesi ne kadar faydalı? Aşırı koruyucu ebeveynlik (helikopter ebeveynlik) nedir,çocuklarda anksiyeteye yol açar mı, aşırı koruyucu ebeveynlikten nasıl kaçınabiliriz? Bu yazımda sizler için detayları paylaştım.
Aşırı Koruyucu Ebeveynlik (Helikopter Ebeveynlik) Nedir?
Aşırı Koruyucu Ebeveynlik veya bir diğer ismiyle Helikopter Ebeveynlik, en genel tanımıyla ebeveynlerin çocuklarıyla aşırıya kaçan bir şekilde ilgilenmesidir. Helikopter ebeveynler çocuklarını hayatlarının merkezine koyar ve diğer her şeyi onlara göre şekillendirir, onlar için ve hatta onların yerine devamlı program yapar, hayatlarını yönetme eğiliminde bulunur ve genellikle kendi düşüncelerine göre onları yönlendirir. Helikopter ebeveyn tutumu bazı noktalarda manipülatif de olabilir, bu gibi bir durumda ebeveynler çocuklarını ayrı bir birey olarak görmek yerine kendilerinin bir uzantısı olarak görürler. Yapılan çalışmalarda bu sıkı kontrolcülük ve dar alanda hareket edebilme durumunun çocuklarda anksiyeteye yani kaygı bozukluğuna yol açabildiği tespit edilmiştir. (Çocuklarda kaygı bozukluğu nedir, nedenleri ve belirtileri nelerdir için bu yazıma bakabilirsiniz: https://sefacosgun.com.tr/cocuklarda-kaygi-bozuklugu/ )
Ebeveynler çoğu zaman çocuklarını olumsuz senaryolardan, hayal kırıklığından, başarısızlıktan ve zarar görmekten korumak için bu gibi koruyucu tutumları sergiler. Çoğu zaman bu tutumlar çocuğun iyi ve rahat bir ortamda yaşaması için iyidir. Fakat bunun aşırı yapılıyor olması yani ebeveynin çocuğu korumak için etrafına dört duvar örmesi çocuğa bir birey olma yolunda faydadan çok zarar getirecektir. Sürekli müdahale edilen çocuk ebeveyninin bu tutumu karşısında etrafındaki her şeyi bir tehlike unsuru haline getirerek kaygı bozukluğu geliştirebilir.
Aşırı koruyucu ebeveynlik çocuklarının yetişkinlik döneminde de devam edebilir. Ebeveyn çocuğunun hangi mesleği seçeceğine, nerede oturacağına, kiminle evleneceğine ve evlendikten sonraki aile ilişkilerine dahi karar vermek isteyebilir. Bu durum artık yetişkin bir birey olan kişinin tüm sosyal hayatını ebeveyninin belirlemesine sebep olur.
Helikopter ebeveyn davranışları çok farklı şekillerde olabilir. Yapılan araştırmalara göre belli başlı davranışlar şöyledir:
- Çocuğun yaşadığı her olayla aşırı şekilde ilgilenme, olayları sanki kendi başına gelmiş gibi içselleştirme
- Çocuğun okuldaki başarısı, notları, öğretmenleri ve sosyal çevresiyle aşırı derecede ilgilenme ve müdahale etme
- Çocuğunun sorumluluğunda olan her şeyi onun yerine kendisi halletme (ödevlerini yapma, odasını temizleme, çantasını toplama…)
- Çocuğun sosyal çevresini yönlendirme ve belirleme
- Çocuğun problemlerini çözmesine izin vermeyerek hepsini onun yerine çözme
- Çocuğun hayatındaki pek çok şeye onun yerine karar verme, planlama ve hedefler belirleme
- Çocuğun adına konuşma ve sık sık “biz” öznesiyle cümle kurma
- Çocuğa birey olma şansı ve alanı tanımama
Ortaya Çıkabilecek Olumsuz Sonuçlar
Yapılan çalışmalar gösteriyor ki aşırı koruyucu ebeveynlerle büyüyen çocuklar duygusal kontrol ve tepki konusunda sorun yaşıyor, ayrıca sosyal kaygı oranı çok daha yüksek oluyor. Psikolojik ve sosyal gelişimi olumsuz etkilenen bu çocuklarda sağlıklı karar alabilme, sorumluluk alabilme ve neden-sonuç ilişkisi kurabilme diğer akranlarına göre çok daha zor oluyor. Çocuğun sağlıklı kararlar alamaması öz saygı, öz güven ve öz sevgi gibi benlik bilincine de ciddi anlamda zarar verebiliyor.
Ebeveynler çocuklarını olumsuz pek çok şeyden uzaklaştırdıkları ve hatta çocuğu ilgilendiren problemleri kendileri çözdükleri için bu çocuklar olumsuz bir şeyle karşılaştıklarında bunun üstesinden nasıl geleceklerini öğrenemiyorlar. Bu şekilde büyüyen çocuklar ise yetişkinliğe doğru ilerlerken karşılaştıkları sorunları anlayıp çözebilmede güçlük yaşıyor, olumsuz durumlara karşı duygusal karmaşaya (özellikle yoğun hayal kırıklığı, öfke gibi) sürükleniyor ve bu da ileride anksiyete sahibi olmalarına sebep oluyor.
Aşırı koruyucu ebeveynlerle büyüyen çocuklarda ayrıca problem çözme becerileri de yetersiz şekilde gelişmektedir. Çocuk, ebeveyni yanında olmadığında hiçbir şeyi beceremeyeceğini düşünebilir, her zaman bakıma ve yönlendirmeye ihtiyaç duyabilir. Ebeveyni yanında olmadığında ise panik ve kaygı içinde ne yapacağını bilemez.
Çocuklarda bu olumsuz durumların daha da ilerlemesi ve gelişmesi bağımlılığa ve dolayısıyla yetişkinliklerinde depresyona yatkınlığa kadar gidebilmektedir. Sürekli etrafında onun için koşturan ebeveynleri sayesinde birçok işini çabasız şekilde halledebilen çocuk yetişkinliğe geldiğinde kendi kararlarını vermede güçlük çeker. Karar verememesi veya verdiği kararlara yeterince güvenememesi onu başka bir insana bağımlı kılabilir. Eğer böyle birini bulamazsa ‘tek başınalık hissi’ depresyona ilerleyebilir.
Bu ebeveynlere sahip çocuklar hata yapma fırsatlarını pek elde edemezler. Bu yüzden hata yapmak onlar için korkutucu ve endişe vericidir. Yetişkin olduklarında ise en ufak bir hatada kendilerine karşı aşırı derecede acımasız olabilirler. İlişkilerinde hata yapmaktan korktukları için bir ilişkiye başlama konusunda bile çekimser davranabilirler.
Aşırı Koruyucu Ebeveynlikten Nasıl Kaçınabiliriz?
Bir ebeveyn olarak çocuklarımızı çoğu zaman her şeyden önceye koyarız hatta bazen kendi hayatımızdan bile. Bir ebeveynin çocuğunu koruyup kollama çabası ve tehlikeli durumlardan mümkün olduğunca uzak tutma çabası normaldir. Fakat bunu aşırıya kaçırdığımızda çocuğun duygusal ve sosyal gelişimine ciddi oranda zarar verebiliriz. Çocukların kendi yaşlarına uygun düzeyde olan sorunlarını kendi başlarına halletmelerine izin vermek hem bir birey olarak öz saygılarının gelişmesine hem de sorun çözme becerilerine katkı sağlar. Sorun çözme becerisi gelişen çocuklar ise daha az kaygılı hisseder. Aşırı koruyucu ebeveynlikten kaçınmak için öncelikle şunları yapabilirsiniz:
- Duygusal Gelişim İçin Olumsuz Duygulara İzin Verin: Yetişkinlikte olumsuz durumlarla başa çıkabilme potansiyelimizin temelleri aslında biz daha çocukken atılmaktadır. Çocuğunuzun karşılaştığı olumsuz durumlarla ilgili duygular geliştirmesi ve başa çıkma becerileri kazanması onun tüm hayatında olumlu tecrübeler edinmesine yardımcı olur. Kendi yaşına uygun tecrübeler edinmesi ve hatalar yapması için ona izin verin.
- Özerklik Tanıyın: Çocuğunuz kendisiyle ilgili kararlar alması için ona fırsat verin ve fikrini alın. Şu an basit hatalar yapması ileride yapacağı büyük hatalarını görmesine olanak tanır. Ayrıca neden-sonuç ilişkisi kurma becerilerini geliştirerek sorumluluk alma konusunda da daha bilinçli olmasına yardımcı olur.
- Duygular İçin Alan Açın: Çocuğunuzun duygularını paylaşması ve anlamlandırması için ona alan açın. Çocuğunuzun hislerini anlaması, içinde bulunduğu süreci daha iyi yönetebilmesi için de önemlidir. Özellikle yaşadığı olumsuz deneyimler için hislerini kolayca paylaşmasına izin vermek ve bu konuda ona sağlıklı tavsiyelerde bulunmak duygusal gelişimi için de fayda sağlayacaktır.
- Örnek Olun: Yaşadığınız olumsuz durumlarla ilgili kendi görüşlerinizi ve nasıl başa çıktığınızı paylaşmak çocuğunuzun da bu gibi durumları aşabilecek gücü kendisinde bulması konusunda motivasyon sağlar.
- Prova Yapın: Çocuğunuz yaşadığı zor bir süreci sizinle paylaştığında sürecin üzerinden geçin ve bir prova yaparak nasıl bir başa çıkma yöntemi belirleyeceğine ışık tutun. Böyle bir durumda en kötü senaryolardan bahsedip çocuğunuzda kaygıya sebep olmamaya özen gösterin.
Bir Uzmandan Destek Almak
Aşırı koruyucu ebeveynlik davranışlarını bir anda bırakmanız zor olabilir. Hele ki kendi ailenizden böyle gördüyseniz veya tam tersi şekilde ailenizden yeterince ilgi görmediğiniz için doğru ebeveynliğin böyle olması gerektiğini düşünüyorsanız bir uzmandan psikolojik destek almak bu süreci sizin için oldukça kolaylaştıracaktır. Ebeveyn davranışları çoğu zaman kendi ailemizden bize iyi veya kötü yansıyan şeylerle ilgilidir bazen de kendi karakterlerimizi farkında olmasak da çocuklarımıza yansıtabiliriz. Görüştüğünüz uzman bu konuda da sizi en uygun şekilde yönlendirecektir.