Obsesif Kompülsif Bozukluk (OKB), toplumda genellikle takıntı hastalığı olarak bilinir ve Çocuk, genç ve erişkinlik dönemlerinde görülebilir. Çocuklarda OKB her 100 çocuk ve gençten iki ya da üçünde görülen bu durum, günlük hayatı ciddi oranda etkileyen ve şiddetli rahatsızlık yaratan tekrarlayan yoğun obsesyonlar ve/veya kompulsiyonlar ile karakterize bir hastalıktır.
Obsesyon ve Kompülsiyon Nedir?
Obsesyonlar, genellikle gerçekçi ve mantıklı olmayan, istenmeyen ve belirgin kaygı veya sıkıntıya neden olan yineleyici ve kalıcı düşünceler, dürtüler veya görüntülerdir. Bu takıntılar, gerçek hayattaki problemler veya meşguliyetler hakkında aşırı endişeler değildir. Kompulsiyon ise, obsesyonların geçmesi için yapılan tekrarlayıcı davranışlar veya ritüellerdir. Bu ritüeller, el yıkama, bir şeyleri düzenli tutma, bir şeyi tekrar tekrar kontrol etme gibi eylemleri veya sayma, kelimeleri sessizce tekrarlama, kaçınma gibi zihinsel eylemleri içerir.
OKB’de obsesyonlar veya kompulsiyonlar, önemli bir endişe veya sıkıntıya neden olmalı veya çocuğun normal rutini, akademik işleyişi, sosyal faaliyetleri veya ilişkilerini etkilemelidir. Bilişsel davranışçı terapi, obsesyonların insanı huzursuz eden (egodistonik), kompulsiyonları ise rahatlatıcı (egosintonik) olmasıyla bu döngünün devam etmesi şeklinde açıklar.
Çocuklarda Obsesif Kompülsif Bozukluk
OKB’si olan çocukların takıntılı düşünceleri yaşlarına göre değişebilir. Daha küçük çocuklar, kendisine veya bir aile üyesine zarar geleceğine dair inatçı düşüncelere sahip olabilir. Örneğin, bir yabancının kilidi açık bir kapı veya pencereden girmesi gibi durumlar çocukta kaygı yaratabilir. Bu kaygıyı gidermek için çocuk, anne ve babası uyuduktan sonra evinin tüm kapı ve pencerelerini kontrol edebilir. Ancak, son kontrol ve kilitleme sırasında yanlışlıkla bir kapı veya pencerenin kilidini açmış olabileceğinden korkabilir ve bu durum onu tekrar tekrar kontrol etmeye zorlayabilir.
Aynı şekilde, OKB’si olan daha büyük bir çocuk veya gençler mikroplarda ya da pis yiyeceklerden hasta olacağından korkabilir. Bir çocuk, duygularıyla başa çıkmak için “ritüeller” (tekrarlanan bir davranış veya etkinlik) geliştirebilir. Bazen takıntı ve zorlama bağlantılıdır; “Kontrol etmeyi veya el yıkamayı bırakırsam bu kötü şeyin olacağından korkuyorum, bu yüzden hiçbir anlam ifade etmese bile duramıyorum.”
DSM-5 OKB Tanı Kriterleri:
A. Takıntıların (obsesyonların), zorlantıların (kompulsiyonların) ya da her ikisinin birlikte varlığı:
Takıntılar (obsesyonlar) (1) ve (2) ile tanımlanır:
- Kimi zaman zorla ve istenmeden geliyor gibi yaşanan, çoğu kişide belirgin bir kaygı ya da sıkıntıya neden olan, yineleyici ve sürekli düşünceler, itkiler ya da imgeler.
- Kişi, bu düşüncelere, itkilere ya da imgelere aldırmamaya ya da bunları baskılamaya çalışır ya da bunları başka bir düşünce ya da eylemle yüksüzleştirme (bir zorlantıyı yerine getirerek) girişimlerinde bulunur.
Zorlantılar (kompulsiyonlar) (1) ve (2) ile tanımlanır:
- Kişinin takıntısına tepki olarak ya da katı bir biçimde uyulması gereken kurallara göre yapmaya zorlanmış gibi hissettiği yinelemeli davranışlar (örn. el yıkama, düzenleme, denetleyip durma) ya da zihinsel eylemler (örn. dinsel değeri olan sözler söyleme, sayı sayma, sözcükleri sessiz bir biçimde yineleme).
- Bu davranışlar ya da zihinsel eylemler, yaşanan kaygı ya da sıkıntıdan korunma ya da bunları azaltma ya da korkulan bir olay ya da durumdan sakınma amacıyla yapılır; ancak bu davranışlar ya da zihinsel eylemler, yüksüzleştireceği ya da korunulacağı tasarlanan durumlarla gerçekçi bir biçimde ilişkili değildir ya da açıkça aşırı bir düzeydedir. Not: Küçük çocuklar bu davranışlarının ya da zihinsel eylemlerinin amaçlarını dile getiremeyebilirler.
B. Takıntılar ya da zorlantılar kişinin zamanını alır (örn. günde bir saatten çok zamanını alır) ya da klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düş meye neden olur.
Obsesyon Neden Olur?
Obsesyonların nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin birleşimi olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, stresli yaşam olayları ve kişilik özellikleri de obsesyonların oluşumunda rol oynayabilir.
Obsesif Kompülsif Bozukluk Testi ve OKB Testi
Obsesif Kompülsif Bozukluk teşhisi, genellikle bir psikiyatrist veya psikolog tarafından yapılan kapsamlı bir değerlendirme sonucunda konulur. Bu değerlendirme, genellikle bir dizi standart test ve ölçekten oluşur. Bu testler, kişinin obsesyon ve kompulsiyonlarının şiddetini ve bunların günlük yaşam üzerindeki etkisini değerlendirmeye yardımcı olur. Bu anlamda klinik uygulamamda en çok kullandığım araç, Yale Brown Obsesif Kompülsif Ölçeği.
Çocuklarda OKB
Çocuklarda OKB, yetişkinlerdeki gibi obsesyonlar ve kompulsiyonlarla karakterize edilir. Ancak, çocukların obsesyonları ve kompulsiyonları genellikle yaşlarına uygun konularla ilgilidir. Örneğin, çocuklar genellikle aile üyelerinin güvende olup olmadığı, ev ödevlerini doğru yapmış olup olmadıkları veya ellerini yeterince iyi yıkamış olup olmadıkları gibi konular hakkında obsesyonlar geliştirebilirler.
Obsesif Kompülsif Kişilik Bozukluğu
Obsesif Kompülsif Kişilik Bozukluğu (OKKB), OKB’den farklı bir durumdur. OKKB, kişinin mükemmeliyetçi, aşırı düzenli, çalışkan ve inatçı olma gibi belirgin kişilik özelliklerine sahip olduğu bir kişilik bozukluğudur. Bu kişiler, detaylara aşırı derecede odaklanabilir ve bu durum, işleri tamamlamalarını zorlaştırabilir.
Obsesif Kompülsif Nasıl Yenilir?
OKB’nin tedavisi genellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve ilaç tedavisini içerir. BDT, obsesyonları ve kompulsiyonları yönetmeye yardımcı olmak için düşünme ve davranış kalıplarını değiştirmeyi hedefler. Tedavi seçenekleri çocuk ve gençlerin yaşadıkları zorluklara, ailenin kaynaklarına, zamanlarına göre karar verilir. Genel olarak tedavi kılavuzları hafif ve orta şiddetteki OKB tedavisinde BDT ya da ilaç tavsiye edilirken, şiddetli OKB vakalarında BDT+ilaç tedavisi önerilir. İlaç tedavisi genellikle, beyindeki serotonin seviyelerini düzenleyen antidepresanları içerir.
OKB’yi tedavi etmek için ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanan antidepresanlar şunlardır:
- 10 yaş ve üzeri çocuklar için klomipramin (Anafranil)
- 7 yaş ve üzeri çocuklar için Fluoksetin (Prozac) (Ergenlerde en çok tercih edilen antidepresanlar)
- 8 yaş ve üzeri çocuklar için fluvoksamin
- Paroksetin (Paxil, Pexeva) yetişkinler için
- Sertralin (Selectra, Lustral) 6 yaş ve üzeri çocuklar için (Ergenlerde en çok tercih edilen antidepresanlar)
Çocuklarında Obsesif Kompulsif Bozukluk olan Ailere Tavsiyeler
Çocuklar ve ergenler genellikle OKB’leri hakkında utanç ve mahcubiyet duyarlar. Birçoğu kendilerinin deli oldukları düşünmesine sebep olabilir. Bu yüzden düşünceleri ve davranışları hakkında konuşmaktan çekinirler. Aynı sebepten dolayı çocuk ve gençler kompulsiyonlarını sosyal ortamlarda yapmamak için kendilerini oldukça zorlarlar. Ebeveynler ve çocuklar arasındaki iyi iletişim, sorunun daha erken fark edilmesine ve ebeveynlerin çocuklarını uygun şekilde desteklemesine yardımcı olabilir.
OKB’li çocukların çoğu, psikoterapi (özellikle bilişsel ve davranışsal teknikler) ve serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) gibi belirli ilaçların bir kombinasyonu ile etkili bir şekilde tedavi edilebilir. Aile desteği ve eğitimi de tedavinin başarısının merkezinde yer alır. Bir çocuk ve ergen psikiyatristinden yardım almak hem OKB’nin yarattığı karmaşık sorunları daha iyi anlamak hem de ideal bir tedaviye ulaşmak için oldukça önemlidir.
Etkinlikleri konusunda halen yeterince kanıt olmayan fakat umut vadeden, benimde klinikte zaman zaman önerdiğim müdahale planı ise “kendine yardım kitaplarıdır.” Eğer çocuğunuz kendi zorluğu için bir şeyler yapmak konusunda motivasyonu varsa şu kitapları çocuklarınız (özellikle ergenlik döneminde olan çocuklar için uygun) için alabilirsiniz.
- Nasıl Temizlenebilirim? Kendi Kendine Yardım Kitabı — Prof. Dr. M. Hakan Türkçapar
- OKB Artık Yönetim Bende — Dr. Nursu Çakın Memik, Özlem Yıldız Gündoğdu
- Takıntılarla Başa Çıkma Obsesif Kompulsif Bozukluğunuzu Kontrol Altına Almanın Yolları — Christine Purdon, David A. Clark
Bunların yanında aileler, kendileri için hazırlanmış kaynaklardan faydanalabilirler.
- Türkiye Psikiyatri Derneği – OKB Hastalar ve yakınları için rehber
- Vikipedi – OKB
- International OCD Foundatation : https://kids.iocdf.org/for-parents/
- Childmind Institute: The Parents’ Role in OCD Treatment
- Kidshealth: Obsessive-Compulsive Disorder
Çocuğunuz obsesif kompulsif bozukluk (OKB) konusunda zorluk yaşıyorsa, İstanbul’da tanınmış bir OKB uzmanı psikiyatristle çok fazla zaman kaybetmeden iletişime geçmelisiniz. Ülkemizde, bütün dünyada olduğu gibi, obsesif kompulsif bozukluk doktor tavsiye etmek oldukça zor olabiliyor. Bu yüzden online görüşme seçeneğini değerlendirebilirsiniz. Eğer online görüşmek isterseniz, ücretsiz 15 dakikalık öngörüşme yapmak için randevu oluşturabilirsiniz.
Randevu Formu: https://sefacosgun.com.tr/randevu/
*Aileler, çocukları ile birlikte kullanabilecekleri ‘OKB ile Baş Etme Kitabı’na sahip olabilirler. İlgilenen aileler, bu kitabı benden mail yoluyla isteyebilirler.